Taaie vraagstukken, schurende zaken

Taaie vraagstukken zijn zaken die complex zijn, waar veel emotie op zit, die bijna onmogelijk oplosbaar lijken, moeilijk beet te pakken zijn. Schurende zaken, die niemand echt lekker zitten, maar waar moeilijk beweging in komt. ‘Het zit in het DNA van onze organisatie, dat we lang blijven praten’; ‘het komt door de bureaucratie, dat ik echt niet anders kan’, ‘de gemeente luistert toch niet en trouwens, we worden gewoon niet serieus genomen’, “we willen wel werken aan inclusie, maar ze zijn gewoon niet te vinden”. Iedereen herkent in zijn eigen beroepspraktijk wel zo’n vraagstuk. Het is niet jouw schuld, je loopt er het liefst met een boogje omheen. Maar je hebt er wel last van. En het kan uiteindelijk doorslaggevend zijn voor het functioneren van of het vertrouwen in je organisatie.

Ik vind het uitdagend en ook fijn om aan die echte lastige vraagstukken te werken. Er is geen recept voor het oplossen van die (vaak unieke) vraagstukken, maar wat mij betreft zijn er wel een aantal belangrijke ingrediënten:

• een open houding en onbevooroordeeld luisteren naar de verschillende partijen; in een taai vraagstuk heeft iedereen een beetje gelijk.
• analyse; ieder vastgelopen vraagstuk heeft een logisch patroon in zich. Er zijn veel herhalingen van zetten. Enige distantie helpt om de goede vragen te stellen en out of de box te denken. En ik kijk ook altijd naar de samenstelling van de stakeholders. Door te verschillende of te eenzijdige karakterstructuren kan het probleem worden versterkt.
• waarderend kijken; in ieder slecht functionerend systeem zitten ook successen. Vaak kun je veel leren van wat er wel goed gaat. En dat is ook eenvoudig te versterken.
• geduld; wat in jaren is vastgelopen, is niet in een week vlot te trekken. Het gras gaat niet harder groeien door er aan te trekken. Een knoop ontwar je niet door aan een van de uiteinden te trekken. Maar, als er beweging komt gaat de steen vaak wel onverwacht snel rollen.
• persoonlijk leiderschap; misschien wel het lastigste element in dit soort vraagstukken. Als je het vraagstuk buiten jezelf houdt kun je het ook niet veranderen. Ik kies daarom nooit voor cultuur verandering, maar voor gedragsverandering. En het gewenste gedrag moet je ook zelf laten zien, als je geen voorbeeldgedrag toont is je opgave gedoemd te mislukken.
• vertrouwen; mensen deugen en willen het goede doen. Alleen hebben ze niet allemaal hetzelfde perspectief op wat goed is. En vaak is het juist een vertrouwensbreuk, die de basis vormt van het taaie vraagstuk waar je aan werkt.
• creativiteit; als je hetzelfde blijft doen, krijg je dezelfde resultaten. Creatieve oplossingen kunnen helpen om taaie vraagstukken aan te pakken. Maar het is wel belangrijk dat het niet voelt als een interventie van een vreemde buitenstaander. In verstoorde relaties ontstaat dan vaak de blokkade van het ‘not invented here’. Ik besteed dus veel aandacht aan het samen met de betrokkenen bedenken van nieuwe wegen.